దుర్గమ్మ గుడి ముందు –
ఇందిరమ్మ ఎస్.టి. కాలనీలో ఆరోజు గ్రామసభ జరుగుతోందని, ఒకరోజు ముందే దండోరా కొట్టడం వల్ల, జనం అక్కడ గుమిగూడి పోయారు.మధ్యాహ్నం మూడు దాటింది. ఎండ చుర్రుమంటోంది. ఆ పంచాయతీలో ఉపాధిహామీ పనుల్ని పర్యవేక్షించే ఫీల్డ్ అసిస్టెంట్ రమణ వేపచెట్టు నీడలో చాపపరిచి కూర్చుని ఉన్నాడు.
రెండు పాతచాపలు ఒకదాని పక్కన ఒకటి పరచబడి ఉన్నాయి. ఆ రెండు చాపల చుట్టూ నాలుగు ఇనుప కుర్చీలు, రెండు ప్లాస్టిక్ కుర్చీలు పహారా కాస్తున్నట్లు ఉన్నాయి. చాపపైన తెల్లకాగితాలు, గ్రామసభ రిజిష్టరు, హాజరు పట్టిక, ఇంక్ ప్యాడ్, ప్లాస్టిక్ సంచిలో కొన్ని అర్జీలు రమణ ముందుపేర్చబడ్డాయి.
“ పంచాయతీ కార్యదర్శి, సర్పంచు వచ్చారంటే ఎంత ..అరగంటలో అయిపోతుంది మీటింగ్. వాళ్లింకా రాలేదు. ఎండ చూస్తే మనుషుల్ని కాల్చేసేలా ఉంది. ” రమణ మాటలు అక్కడికి సమీపంలో ఇండ్ల అరుగుల పైన కూర్చున్న వారి చెవిన పడ్డాయి.
కుయ్యప్ప అరుగుపైనుండి లేచి నిలబడి, వదులైన లుంగీని సర్దుకుని గట్టిగా మరోసారి బిగించి కట్టుకుని, మురికికాలువలోకి వక్కాకు ఎంగిలి ఊసి, మళ్లీ అరుగుపైన సర్దుకుని కూర్చుంటూ “ఎంతసేపు సూడాలా అబ్బోడా?” అన్నాడు విసుగ్గా మొహం పెట్టి.
అసలామాటే వినబడనట్లు, తనకా మాటతో ఏ సంబంధమూ లేదన్నట్లు రమణ తన ముందున్న ప్లాస్టిక్ సంచిలోంచి అర్జీల్ని, దరఖాస్తుల్ని బయటకు లాగి ఒక్కోదాన్నే పరిశీలనగా చూస్తూ, కాగితాలు అటూ ఇటూ తిప్పుకుంటూ ఉండిపోయాడు.
గూని సుబ్రమణ్యం ఇంటి ముందున్న చేతిబోరులోంచి ఎట్లాగైనా నీళ్లు రప్పించాలనే లక్ష్యంతో ఇద్దరమ్మాయిలు పైటకొంగుల్ని నడుములకు బిగించి ఎదురెదురుగా నిలుచుని బోర్ హ్యాండిల్ని నాలుగు చేతులతో బలంగా ఒడిసి పట్టుకుని, పైకి కిందకి ఊపుతూ ఉంటే ఆ ఊపుకి అనుగుణంగా వాళ్లిద్దరి శరీరాలూ ముందుకూ వెనక్కూ కదులుతూ ఉన్న దృశ్యాన్ని కళ్లప్పగించి చూస్తున్నాడు నాగవేలు. అతడి కళ్లు ఎదుటి దృశ్యం వైపే కేంద్రీకరించబడి ఉన్నాయి. మెడ మీద, ముఖం పైన కారుతున్న చెమటను ఎంత మాత్రం పట్టించుకునే స్థితిలో అతడు లేడు. అతడి నోట్లోంచి చొంగ కారిపోతున్న సంగతిని కూడా అతడు విస్మరించాడు.
మునిరాజులు తన టీ అంగడి ముందు నిలబడ్డాడు. సన్నగా పొడవుగా చామనఛాయలో ఉన్నాడు. పాతికేళ్లు దాటకపోయినా వయసుకు మించిన ముదురుతనమేదో అతడి ఒంట్లో, మొహంలో కనబడుతోంది. టీ బాయిలర్ ముందు నిలబడి, నిప్పు కణికల్ని రాజేస్తూ, బొగ్గుల్ని వేస్తూనే ఆ ఆడవాళ్లిద్దరి వైపు కళ్లార్పకుండా చూస్తున్నాడు మునిరాజులు.
ఆ టీ అంగట్లోనే కూర్చుని, చినిగి పేలికలైన ఆనాటి దినపత్రికలోని ఒకానొక భాగంలో కనబడుతున్న సినిమా హీరో హీరోయిన్ల వైపు, మునిరాజులు వైపు, ఫీల్డ్ అసిస్టెంట్ రమణ వైపు, నాగవేలు వైపు, బోరింగ్ వద్ద నీళ్ల కోసం నానా తంటాలు పడుతున్న ఆ పడుచువాళ్ల వైపు తలతిప్పి మార్చి మార్చి చూస్తున్నాడు అరవయ్యేళ్ల శంకరయ్య.
అతడిది పూర్తి బట్టతల. తల్లో ఒక్క వెంట్రుకైనా లేదు. బట్టతల పైనుండి కారిపోతున్న చెమటను తువ్వాలుతో తుడుచుకుని బీడి ముట్టించుకున్నాడు.
టివిఎస్ మోపెడ్ శబ్ధం, హారన్ రెండూ ఒకేసారి వినిపించేసరికి, కాగితాలు మరోసారి సర్ది రమణ చాపపైనుండి లేచి నిలుచుని, వీథి మొదలువైపు చూసాడు. వస్తున్న వాళ్లు సర్పంచు, పంచాయతి కార్యదర్శే అని నిర్ధారించుకున్న తర్వాత చేతులు ఊపుతూ చుట్టూ అక్కడక్కడా గుమిగూడిన జనాల్ని, అక్కడికి దూరంగా ఇండ్ల అరుగులపైన కూర్చున్న వాళ్లని, టీ అంగడిలో కూర్చున్న శంకరయ్యని.. పేర్లు పెట్టో, వరసలు పెట్టో పిలుస్తూ… “రండి రండి సెక్రటరి మేడం, సర్పంచు అన్న ఇద్దరూ వచ్చేసినారు. మీరందరూ బిరీన్నా వస్తే మీటింగ్ స్టార్ట్ చేసేద్దాం. ఈ మీటింగ్ అయినాక నేను మళ్లీ పలమనేరుకు పోవల్ల, యంపిడిఒకి రిపోర్ట్ రాసి, రికార్డ్ ఇచ్చేసి రావల్ల . తొందరగా రండి” పెద్ద కంఠంతో గొంతెత్తి జన సమీకరణ మొదలుపెట్టాడు రమణ.
చాలాసేపు బోరింగ్ కొట్టీ కొట్టీ ఆడవాళ్లిద్దరూ అలసిపోయారు.చాల సేపటికి ఎలాగైతేనేం రెండు బిందెల నిండా నీళ్లు నింపుకుని చెమటలు కార్చుకుంటూ అక్కడి నుండి కదిలారు. వాళ్ల వంతు అయిపోగానే అక్కడే కాచుకుని ఉన్న మరో ఇద్దరు నడి వయస్కురాళ్లు, బోరింగ్ హ్యాండిల్ను చెరో వైపు పట్టుకుని, ముందుకూ వెనక్కూ ఊగిపోతూ నీళ్లకోసం తమ ప్రయత్నాన్ని ప్రారంభించారు.
“పుష్పావాళ్లు నిలపక ముందే మనంగా ఇంకొంచెం ముందుగానే మొదలెట్టి ఉంటే.. నీళ్లు లోపలికి ఎనెక్కి పోయిండేవి కావు. రొంత లేటయ్యిందానికి ఇప్పుడు చూడుమే. నీళ్లు లోపలికి ఎల్లిపోయినట్లుండాయి. ఈ నా బట్టలు బోరింగ్ సంగతి పట్టించుకుంటే కదా. బిందె నీళ్ల కోసం ఎండలో బోరింగ్ కొట్టికొట్టీ చేతులు బొబ్బలెక్కి పోతావుండ్లే” అంది విజయమ్మ కసాబిసా వక్కాకు నములుతూ..
ఇంకొకామె వక్కాక ఎంగిలి దూరంగా ఊస్తూ “అరుగులపైన కూర్చుని ఆడోళ్ల నడుముల గురించి, పిర్రల గురించి మాట్లాడమంటే మాట్లాడతారు కానీ మన మొగాళ్లు ఆ సర్పంచు కాడనో, ఎండిఒ కాడనో పోయి నాలుగు పైపులు ఇప్పించుకుని, ఆ మెకానిక్ కృష్ణయ్యని తోడుకుని వచ్చి బోరింగు రిపేరు చేయించే సత్తా మాత్రం వీళ్లకు లేదమ్మే విజయా” అంటోంది గసపోస్తా గోవిందమ్మ.
ఆ మాటలు గుడి ముందు చేరిన జనాల చెవులకు వినబడుతూనే ఉన్నాయి. కుర్చీలపైన నింపాదిగా కూర్చున్న సర్పంచుకూ వినిపించాయి. పంచాయతీ కార్యదర్శికి వినిపించాయి. అందరికీ వినపడాలనే గట్టిగానే ఇద్దరూ మాట్లాడుతున్నారనే సంగతి అర్థమయ్యాక శంకరయ్యకు నవ్వొచ్చేసింది.
ప్లాస్టిక్ కుర్చీలో కూర్చుంటూనే సర్పంచుతో మాట కదిపాడు.
” ఏమిరా మునస్వామి, ఆ ఆడోళ్ల మాటలు విన్నావు కదా. బిందె నీళ్ల కోసం కన్నగసాట్లు పడతా ఉండార్రా నాయినా ఈ మీటింగ్లు, లోన్లు మళ్లింకా సూద్దాం. ముందు నీళ్ల కత సూడ్రా, పుణ్యం ఉంటుంది.”
” ఆ… ఆ.. చూస్తాంలే తాతా. బోరింగ్ మెకానిక్కు క్రిష్టప్పకు జ్వరమని ఆఫీసు తావకే రావడం లే. వారం దినాలవతా ఉండాది మనిషి కనబడి. బోరింగ్ రిపేర్ అని ఎవరైనా మాకు ముందుగా చెప్పినారా? ఆ ఎండిఒ ఆఫీసుకో, నాకో, సర్పంచుకో ఎవరికో ఒకరికి ఫోనయినా చేసిండ కూడదా? ఊర్లో ఇంతమంది జనాలుండారు కదా. అందరి చేతుల్లో సెల్లులు కూడా ఉండాయి కదా” అంది పంచాయితీ కార్యదర్శి లలితమ్మ.
“మంచి స్కీం ఉండాది. డబ్బులిస్తాం. ఇంటింటా మరుగుదొడ్డి కట్టుకోండయ్యా. అంటే మాత్రం వినబడనట్లు ఉంటారు. మాకాడ డబ్బేడ ఉందమ్మా అని అంటారు. సెల్ఫోన్లు మాత్రం ఇంటికి రెండు మూడయినా ఉండాయి కదా.
– ఆ బడాయికేం తక్కువ లేదు జనాలకి ” మెల్లగానే అయినా లలితమ్మ గొణుగుడు అందరికీ వినబడింది. ఆమె మాటలు అయిపోగానే సర్పంచు గొంతు విప్పాడు.
“మేడం…. ముందు మనం వచ్చిండే పని సూడండ. ఊరన్నాక సమస్యలు ఉండనే ఉంటాయి. ఈ రోజు ఇదొకటి. రేపు ఇంకొకటి. ఈ రోజు ఈ ఊర్లో, రేపు ఇంకొక ఊర్లో. మొన్నాడు ఇంకో ఊర్లో. మనకిది మామూలే కదా. ఎంత చేసినా చేసిండే మంచిని జనాలు నిముషాల్లో మరచిపోతారు. మళ్లింకా ఏం ఊరికేమి చేస్తా ఉండావప్పా అని మొహం పైనే అడిగేస్తారు. నా గ్రహచారం బాలేక, శనేశ్వరుడు నెత్తిపైన కూర్చుని ఉంటే సర్పంచుగా నామినేషన్ ఏసినా. మన బాధలు ఈ జనాలకు అర్థం కావులే. జనాలు ఏమైనా అడగొచ్చు కానీ నేను కడుపు కాలి ఏమైనా అంటే మాత్రం జనాలు అడ్డం తిరగుతారు” అని చుట్టూ చూసి మళ్లీ కొనసాగించాడు.
“ఏదైనా అంటే మాత్రం, అంతే లేబ్బా. మీకు మా ఊరంటే చులకన. నీకు మీ ఊరే గొప్ప, అన్ని పనులూ మీ ఊరికే చేస్తా ఉండావే కానీ ఏ పొద్దయినా మా ఊరివైపు ఎగాదిగా చూసిండావా? నిన్ను మీ ఊరోళ్లు మాత్రమే ఓట్లేసి ఎన్నుకున్నారా? ఈ పంచాయితీలో ఉండే పన్నెండూరోళ్లు నిన్ను సర్పంచుగా ఎన్నుకోనుండారప్పా. నువ్వా సంగతి మరచిపోతాండావు అని నాకే పాఠాలు చెప్తారు జనాలు. ఏం చేసేది? వాళ్లు అడిగేదానికే నన్ను సర్పంచును చేసిండారు. సిగ్గు మానం లేకుండా నేను జనం దగ్గర అయినకాడికి అడిగించుకునే దానికే సర్పంచు అయి కూర్చోండాను. అంతా నా ఖర్మ. గ్రహచారం ” అని ఎడమ చేత్తో నుదురు కొట్టుకున్నాడు.
శంకరయ్య ముందుకు వచ్చి సర్పంచును సముదాయించే ప్రయత్నం చేసాడు.
“ఇప్పుడేమయ్యిందిరా అబ్బోడా. నీ గురించి అందరికీ తెల్సు కదా. ఏదో జనం బాధల్లో ఉండేప్పుడు కోపంలో బాధలో నాలుగు మాటలంటారు. దానికే నువ్వు ఇదయిపోతే ఎట్లా చెప్పు. నీకు ఓపికుండాల. ఇంకా ఎన్ని పదవులు చూడాల నువ్వు ముందు ముందు” ఆ మాటలు విని అడ్డంగా తలూపుతూ విరక్తిగా నవ్వాడు సర్పంచు.
“ … నేనా .. ఇంకోసారా? నేను గానా ఇంకోసారి ఎలక్షన్లో నిలబడితే నీ ఎడమకాలి చెప్పుతో నన్ను కొట్టు తాతా. అయినా బుద్ధీ జ్ఞానం ఉండేవాడు ఎప్పుడూ రాజకీయాల్లోకి రానేరాడు. తెలివైనోడయితే మాత్రం ఖాయంగా సర్పంచు పదవి మాత్రం కావాలనుకోడు. “
సర్పంచు మాటలకు మధ్యలోనే అడ్డు వచ్చాడు కుయ్యప్ప.
“ఏమైందన్నా ఇప్పుడు. పంచాయతీలో పనులు చేసుకునేది, బిల్లులు వసూలు చేసుకునేది, చెక్కులు రాసుకునేది అంతా నువ్వే కదన్నా. పంచాయతీలో అయినా మండలంలో అయినా, కలెక్టర్ ఆఫీసులో అయినా యాడైనా నీకుండే పరపతి నీకు ఉండనే ఉంటుంది గదా” నవ్వుతూనే అడిగినా కుయ్యప్ప మాటల్లోని వెటకారం అర్థమయ్యి సర్పంచు లేచి నిలబడి, చేతులు వూపతా సమాధానం చెప్పే ప్రయత్నం చేసాడు.
“మీరంతా ఇండ్ల కాడ, అరుగుపైన, రచ్చబండ దెగ్గిరా కూర్చుని ఇట్లే అనుకుంటా ఉండారు. సర్పంచు.. పదవికే సర్పంచు. మీరనే గుర్తింపు, గౌరవం మాట ఎట్లా ఉన్నా, ముందు చేతిలోంచి దుడ్లు పెట్టి పనులు చేయించల్ల. కాలువలు శుభ్రం చెయ్యల్ల. ట్యాంకులు శుభ్రం చెయ్యల్ల. ఎక్కడైనా పైప్ లైన్ దెబ్బతింటే దాన్ని మార్చాల్నా. గేట్ వాల్వ్ మార్చల్ల, ముందు మనం డబ్బు పెట్టి పనిచేసేటప్పుడు ఎవురూ రూల్స్ మాట్లాడరు. పనయిపోతే చాలంటారు. నాకత మళ్లీ కదా ఉండేది.”
కొంతమంది ఆడవాళ్లు ఖాళీ బిందెలతో అక్కడికి చేరుకున్నారు. వాళ్ల వైపే చూస్తూ తలాడించి, ఏదో ఆలోచించుకుని, మళ్లీ గొంతు సవరించుకుని కొనసాగించాడు.
“మనం సొంతంగా ఖర్చు పెట్టిండే దుడ్లు గవర్మెంటోడి లెక్క ప్రకారం రూలు ప్రకారం మన చేతుల్లోకి రావలంటే మాటలు కాదు , మన తాతలు, ముత్తాతలు దిగివస్తారు. ముందు ఇంజనీరు సారు రికార్డింగ్ చేయాలంటే తీర్మానం కావల్లంటాడు. తర్వాత ఎస్టిమేట్ అంటాడు. వారం పది దినాలు ఇంజనీరు దగ్గరకు, వర్క్ ఇన్స్పెక్టర్ దగ్గరకు తిరిగితే ఎస్టిమేట్ పనవుతుంది. తర్వాత యంబుక్ కోసం ట్రజరీతో చలాన్ కట్టాల్నా. ఆ తర్వాత ఆ చలాన్ చూపించి ఎండిఒ ఆఫీసులో ఎంబుక్కు తీసుకోవల్ల. మళ్లీ ఇంజనీర్ దగ్గరకు పోయి బిల్లు రాసుకోవల్ల. ఆయనడిగే బిల్లులు, రశీదులు, మస్టర్లు అన్నీ తెచ్చివ్వల్ల. మళ్లింకా డియీ సార్ని కలవల్ల. ఆయన ఒక పట్టాన దొరకడు. అక్కడ చెక్ మెజర్మెంట్ అయినాక చెక్కు రాసుకుని ట్రెజరీకి పోతే అక్కడ వాళ్ల దయాదాక్షిణ్యాల పైన మన అదృష్టంపైన ఆధారపడి పనులు జరుగుతాయి. చెక్కు సవుతుందో లేదో? ఎంత డబ్బు ఎప్పుడు చేతికొస్తుందో తెలీదు. ఇదంతా ఒక ఎత్తైతే.. వీళ్లెవురూ మనం పోయిన టయానికి దొరకరు. ఇంటి కాడనో, ఆఫీసు కాడనో ఐదారుసార్లు తిరిగి తిరిగి మళ్లీ వాళ్లను పట్టుకుని వాళ్ల దగ్గర సంతకాలు చేయించుకునే సరికి దేవుడు కనబడతాడు. టౌనుకు పోతే ఉద్దర టీలకే ఎంత డబ్బు ఖర్చవుతుందో తెల్సా తాతా. మర్యాదకి టీలు తాపేదానికి, సిగిరెట్లు ఇప్పించే దానికే వీళ్ల కోసం తిరిగే దానికే నూర్లకు నూర్లు ఖర్చయిపోతాయి. దీనికంతా లెక్కేడవుంటుంది. ఇదంతా అనామత్తు ఖర్చు. ఇదంతా అయినాక సంవత్సరానికోసారి ఆడిట్టోళ్లు వస్తారు. మా అల్లుళ్లని కూడా నేను ఏ పొద్దూ అంత మర్యాదగా చూసిండనంటే నమ్ము. వాళ్లకి ఏ లోటూ ఉండకూడదు. బిర్యానీలే తింటారు. వాళ్లు. కంపెనీ నీళ్లే తాగుతారు. మామూలు జనం తినే తిండి, తాగే నీళ్లు వాళ్ల ఒంటికి పడవంట. ఎవరైనా సరే తాతా ఏ డిపార్ట్ మెంటు ఆఫీసరన్నా అయిపోనీలే. ఊర్లోకి రాగానే ఎవుర్ని అడగతాడో మీరే ఇంతకు ముందు చెప్పినారు కదా. వచ్చే వాళ్లందరికీ వాళ్లు ఏం తింటారో దాన్ని వండయినా పెట్టల్ల. లేదా టౌన్ లోంచి తెప్పించయినా పెట్టల్ల నా ఖర్మకి . ఆ కల్లా సూడు ఆడోళ్లంతా సర్పంచు నాబట్ట వచ్చిండాడు కదా అని ఖాళీ బిందెలు ఎత్తుకుని వచ్చిండారు” చివర్లో గొంతు తగ్గించి అంటూ అక్కడ చేరిన ఆడవాళ్లవైపు చూసాడు సర్పంచు.
“మీకు బోరింగు రిపేరు చేయించాలి. అది నా బాధ్యత. నాకు బోరింగ్ రిపేర్ అయిందని నీళ్లు సరిగ్గా రావటం లేదని ఈ ఇలాకాలో ఎవరైనా ముందుగా చెప్పినారేమో… మీరే చెప్పండమ్మా. మీ ఊర్లో నీళ్ల సమస్య ఉండదని నాకు ముందుగా తెల్వదు. ఇప్పుడే తెల్సింది. మీకూ ఆ బోరింగ్ కృష్టప్ప కథ తెలిసిందే కదా. మనిషి ఒక పట్టా దొరకడు. ఇక్కడంటే అక్కడంటాడు. అక్కడంటే ఇక్కడంటాడు. వాడ్ని పట్టుకుని రెండు రోజుల్లో మీ బోరింగ్ రిపేర్ చేయిస్తానమ్మా. మీరు ఎలబారండి. ఈ దినం ఈడ ఏదో లోన్లు కోసం పేర్లు రాసుకునేదానికి వచ్చిండాం. లోన్లు కావల్సినోళ్లు ముందుకు రాండి. ఏమ్మా సెక్రటరీ మేడం… ఆ పేర్లు చదువమ్మా.”
ఎంత త్వరగా వీలైతే అంత త్వరగా గ్రామసభను ఏదో విధంగా ముగించి ముందు అక్కడి నుండి బయట పడాలనే అతడి ప్రయత్నం కొందరికి అర్థమయ్యింది.. కొందరు మాత్రం వేళాకోళంగా నవ్వుతూ సర్పంచు మొహంలో మారుతున్న హావభావాల్నే గమనిస్తున్నారు. ఫీల్డ్ అసిస్టెంట్ అందించిన కాగితాన్ని ఒడుపుగా పట్టుకుని, నిలుచుంది. పంచాయతీ కార్యదర్శి.
ఖాళీ బిందెలతో అక్కడకు చేరిన ఆడవాళ్లల్లో కొందరు బిందెలతో వెనుతిరిగారు. నిలబడి జరుగుతున్న తతంగాన్ని చూస్తూ అక్కడే నిలబడ్డారు కొందరు. ఐదారు మంది. మాత్రం బిందెల్ని దూరంగా ఉంచి లోన్ల వివరాలు వినేందుకు ఆసక్తిగా గుడి ముందుకొచ్చి నిలబడ్డారు.
పంచాయతీ కార్యదర్శి లలితమ్మ మొహంలో ఎందుకో విసుగు స్పష్టంగా కనబడుతోంది. ఎండ వేడిమికి మొహం పైన కారిపోతున్న చెమటను ఖర్చీప్ తో తుడుచుకుంది.
ఇద్దరు చిన్నపిల్లలు చెంబులో మజ్జిగ తీసుకుని వచ్చారు. ప్లాస్టిక్ గ్లాసులు రమణ ముందుగానే సిద్ధం చేసి ఉంచాడు. వాటిల్లో మజ్జిగ నింపి సర్పంచుకూ, పంచాయతీ కార్యదర్శికీ శంకరప్పకూ అందించాడు రమణ.
మజ్జిగ తాగి మరో గ్లాసు మజ్జిగ అడిగి మరీ తాగింది లలితమ్మ. చీరకొంగుతో పెదాలు తుడుచుకుంటూ, లోన్స్ వివరాలు చెప్పసాగింది.
ఫలానా స్కీం క్రింద పంచాయతీకి ఇన్ని రుణాలు మంజురైనాయని, ఆసక్తి, అర్హత ఉండేవాళ్లు పేర్లు చెపితే తాను రాసుకుంటానంది. ఆమె చెప్పడం ఆపగానే ఒక్కసారిగా అక్కడ కలకలం చెలరేగింది.
“మా పేర్లు రాసుకోండి మేడం. ముందు నాది రాసుకోమ్మ తల్లా. అక్కా మా పేర్లు అక్కా.. రాసుకో మేడం.. ఇంట్లో ఎందరికిస్తారు? ఇంటికి ఒకటేనా? ఎన్నయినా ఇస్తారా? మేడం నేనూ మా ఆయనా ఇద్దరూ రాసుకోవచ్చా? మేడం ఏయే లోన్లు ఇస్తారు? సబ్సిడి ఎంత? బ్యాంకు లోన్ ఎంత? ష్యూరిటీ ఏం అడగరా బ్యాంకోళ్లు. అయినా తల్లీ ఈ లోన్లన్నీ నిజంగా వస్తాయంటావా?”
ఒక్కసారిగా ఎవరికి తోచింది వాళ్లు మాట్లాడేసరికి అక్కడ ఎవరేం మాట్లాడుతున్నది ఎవరికీ అర్ధం కాని పరిస్థితి నెలకొంది. గొంతు పెంచి అరచలేక నిస్సహాయంగా రమణ వైపు చూసి “రమణా” అంది పంచాయతీ కార్యదర్శి.
రమణ చప్పట్లు తడుతూ గట్టిగా అరిచాడు “అన్నా, అక్కా అందరూ నిశ్శబ్దంగా కూర్చోండి. దయచేసి ఎవరూ మాట్లాడవద్దు. మేం అడిగినదానికి మాత్రం జవాబు చెప్పండి. ఒక్కొక్కళ్లనే అడుగుతాం. అంతా కూర్చోండి. ప్లీజ్ ” పెద్ద గొంతుతో చెప్పిందే రెండు మూడుసార్లు రమణ అరచి చెప్పాక అక్కడ అంతా సద్దుమణిగింది.
అంతలో ఉన్నట్లుండి గుంపు చెదిరిపోయింది. జనాలు పక్కకు తప్పుకుంటుంటే, ఏం జరిగిందా అని సర్పంచు, పంచాయతీ కార్యదర్శి, రమణ ముగ్గురూ ఒకేసారి తలలు తిప్పి అటు వైపు చూసారు.
శంకరయ్య చివాలున లేచి నిలబడ్డాడు. “ఎన్ని తూర్లు చెప్పాలమ్మే నీకు. గుడిసె వదిలి బయటకు రావద్దని. మానం మర్యాద, చిన్నా పెద్దా అనే భయమే లేదు. ముందిక్కడ నుండి ఎలబారిపోమ్మే. ఇక్కడేం పని నీకు .ఎవరు రమ్మన్యారు నిన్ని ” గట్టిగా అంటూ కోపంగా కసురుకున్నాడు.
“అసలా అమ్మాయిని ఊర్లోంచే దూరంగా ఎక్కడికైనా తరిమేద్దాం అంటే ఆ పిల్ల ఒప్పుకోలే. పోనీలే ఆడబిడ్డ చెడిపోయి బతికింది, ఏదో ఒక మూలన పడి ఉంటుంది. అనుకుంటే.. గుడిసె వదిలి ఊర్లోకి వస్తా పోతూ ఉంటే ఊర్లో జనాలకు రోగాలు రాకుండా ఉంటాయా? ముందు ఆ ఆడదాన్ని ఇక్కడి నుండి పంపేయండి” గట్టిగా అరుస్తున్నాడు కుయ్యప్ప.
చెదిరిపోయిన గుంపు మధ్యలో బెదురు చూపులతో, ఎముకల గూడులా నిలుచుని ఉందామె. జుట్టు రాలిపోయి ఉన్నట్లుంది. చీరను బట్టి ఆ ఆకారాన్ని స్త్రీగా గుర్తించాల్సి వస్తోంది.
రెండు చేతులూ జోడించి “గవర్మెంటోళ్లు వచ్చిండారంట కదా. నాకేదైన సహాయం చెయ్యండయ్యా. పుణ్యం ఉంటుంది” అని మాత్రం అంది. ఆ గొంతు స్త్రీ గొంతులా లేదు. మగ గొంతులానూ లేదు. అసలా కంఠస్వరాన్ని ఎవరిదో పోల్చుకోవడం కూడా కష్టమే,
ఆ మాట మాత్రం అప్పచెప్పి దండం పెట్టి ఆమె అక్కడి నుండి కదిలింది. ఆమె కనుమరుగయ్యేంత వరకూ చూసి, తర్వాత కూర్చున్నాడు శంకరయ్య.
“ఎవరామె . ఇంతకు ముందెప్పుడూ ఊర్లో కనబడినట్లు లేదే” రమణవైపు చూస్తూ అడిగింది పంచాయతీ కార్యదర్శి.
రమణ ఏం చెప్పాలా అన్నట్లు తడబడి శంకరయ్య వైపు చూసాడు. అతడి అవస్థ గమనించి శంకరయ్యే నోరు మెదిపాడు.
“నాకు మనవరాలి వరస అవుతుందిలేమ్మా. మొగుడు ఎప్పుడో చచ్చిపోయాడు. వాడు పోయాక తెలిసింది ఆమెకు ఎయిడ్స్ అని. దాని మొగుడు జబ్బు విషయం దాచిపెట్టి వాడి దారిన వాడు పోయాడు. దీన్ని అనాథలా వదిలేసి పోయాడు. దాని అదృష్టం దానికి పిల్లలు లేరు. ఎవరో ఒకరు దయపెట్టి అంత సంగటి వేస్తే తిని బతకతా ఉండాది. దాని జబ్బు బాగవ్వాలంటే మంచి తిండి, మందూ,మాత్రలు, పండ్లు, కూరగాయలు తినాలంటారు. అవన్నీ ఎక్కడ కుదురుతుందిలేమ్మా. దాని టయిం అట్లా ఉండాది. దేవుడు చిన్నసూపు చూసినాడులేమ్మా. దాని పేరు విశాలాక్షి.”
అక్కడున్న జనం కొందరు బహుశా ఆమె గురించే కాబోలు గుసగుసగా మాట్లాడుకుంటున్నారు.
“మీరందరూ ఒప్పుకుంటే, సరేనంటే మేం సర్వే చేసి, విచారించి గుర్తించిన అర్హుల పేర్లు మీకు ఇక్కడే ఇదే గ్రామసభలో చదివి వినిపిస్తాం. మీరందరూ సరేనంటే వీళ్లకి గవర్నెంటు ద్వారా సబ్సిడీ, బ్యాంకుల ద్వారా అప్పులు ఇప్పించే ప్రయత్నం చేస్తాం , ఏమంటారు ?”
తడబాటు లేకుండా స్పష్టంగా మాట్లాడుతున్న పంచాయతీ కార్యదర్శి మాటలకు ఈసారి ఎవరూ అడొచ్చే ప్రయత్నం చెయ్యలేదు..
సర్పంచు లేచి నిలబడ్డాడు. అందరి దృష్టి అతడిపైనే నిల్చింది. “ప్రతి సంవత్సరం గవర్నెంటు, బ్యాంకులు కలిసి అప్పులూ, సబ్సిడీలూ ఇస్తానే ఉంటాయి. ఊర్లో ఉండే పెద్ద మనుషులు వాళ్లూ వాళ్లూ మాట్లాడుకుని ఏవో నాలుగు దొంగ పేర్లు రాసి బీనామీల్ని చూపించి సబ్సిడీ సొమ్ము స్వాహా చేస్తా ఉంటారు. ఎవురికి ఏం లోన్ మంజూరైందో. ఎవరికీ తెలియదు. ఇప్పుడట్లా కాకుండా మీ అందరికీ తెలిసే రకంగా, మీ అందరి ఆమోదంతోనే రుణాలు మంజురుకు పేర్లు సిఫారసు చేద్దాం అనుకుంటున్నాం. మాకు మీ సహకారం కావల్ల . మీరు కాదూ కూడదూ అంటే మా ఎంపిక మేం చేసుకుంటాం. మా పద్ధతులేవో మాకు ఉండనే ఉన్నాయి.”
సర్పంచ్ కూర్చున్నాక ఒక్కసారిగా అక్కడ నిశ్శబ్దం అలుముకుంది. మెల్లగా ఎవరో గొణుక్కుంటున్నారు. కానీ పెద్దగా ఎవరి దగ్గర నుండీ వ్యతిరేకత రాలేదు.
హఠాత్తుగా గుంపులోంచి ఓ కుర్రాడెవరో ఇరవయ్యేళ్ల లోపు వయస్కుడు, ముందుకొచ్చి బొంగురు గొంతుతో అరవటం మొదలుపెట్టాడు.
“అయినా మీరే ఎంపిక చేసేటట్లయితే ఇంక ఈ గ్రామసభ ఎందుకు? మాకేం పనీపాటా లేదని ఇక్కడికి రమ్మన్నారా? మా అందరికీ నచ్చేలా మీరే ఎంపిక చేస్తామని అంటున్నారు కదా. ముందా పేర్లేమిటో చదివి వినిపించండి. వాళ్లకంత అర్హత ఉందో లేదో మేం తేలుస్తాం.”
ఆ కుర్రాడి మాటలు పూర్తయ్యేంత వరకూ ఆగలేకపోయాడు రమణ. “ఒరే హనుమంతూ కూర్చోరా. ఎందుకట్లా అబ్బరిస్తా ఉండావు” అన్నాడు రమణ ఆ కుర్రాడికి అడ్డస్తూ. రమణ అట్లా మాట్లాడేసరికి ఆ కుర్రాడికది అవమానంగా అనిపించినట్లయ్యిందేమో. గొంతు మరింత పెంచాడు.
“రమణా మీది ఈ ఊరు కాదు. మా కులమూ కాదు. నువ్వెందుకు మధ్యలో తల దూరుస్తావు? నీ పని నువ్వు చూసుకో. ఇది మా ఊరి వ్యవహారం. ఏదైనా అడిగే హక్కు, తెలుసుకునే హక్కు మాకుంది” అన్నాడు హనుమంతు.
ఏదో మాట్లాడబోతున్న రమణను వారించి, పంచాయతీ కార్యదర్శి హనుమంతుకు సమాధానం చెప్పే ప్రయత్నం చేసింది.
“నిరుపేదల్లో నిరుపేదల కోసం ఉద్దేశించిన రుణాలు చాలా వరకు బినామీల పేరుతోనే స్వాహా అయిపోతూ ఉన్నాయి తమ్ముడూ. నేను కింది స్థాయి కులాల నుండి వచ్చినదాన్నే. మన ఎంపిడిఒ కూడా రిసర్వుడ్ కులాలకు చెందిన వ్యక్తి కావడం వల్లే ఏదో ఎండిఒ ఆఫీసులో కూర్చుని పెద్ద పెద్ద నాయకులు, కుల నాయకులు, దళారులు చెప్పే పేర్లు రాసి రుణాలు మంజూరు చేసే పురాతన సంప్రదాయాన్ని కాదని, ఇట్లా నన్ను మీ ఊరికి పంపించారు. ఒక మంచి వ్యక్తి మంచి చేద్దాం అనుకున్నప్పుడు అతనికి సహకరించాలని నేను, సర్పంచు అనుకున్నాం. ఎవ్వరూ ఈ లబ్దిదారుల ఎంపికలో చెయ్యెత్తి చూపించని విధంగా అర్హుల జాబితా ఉండాలనుకున్నాం. ఇదంతా మీకు అర్ధం అవుతుందనే అనుకుంటాను. మీకు తెలుసో తెలియదో ఒక నాయుడో, రెడ్డో, ఇంకో అగ్రవర్ణాల అధికారో కులపిచ్చి చూపిస్తే చెల్లుబాటు అయినట్లు ఒక ఎస్సీనో, ఎస్టీనో, బీసీనో అధికారి తన కులం వాళ్లకు ఏదైనా మంచి చేద్దామని చూస్తే అదెంత మాత్రమూ జరగనివ్వరు పెద్దోళ్లు. నా సర్వీసులోనే నేను మొదటిసారి చూస్తా ఉండాను. ఒక తపన కలిగిన పేదల పక్షపాతి అయిన ఆఫీసర్ని. ముందు మేం రుణాల మంజూరు కోసం ఎంపిక చేద్దామనుకోనుండే వాళ్ల పేర్లు, వివరాలు మీ అందరికీ చదివి వినిపిస్తాను. అంతా నెమ్మదిగా విని మీ అభ్యంతరాలు, సూచనలు ఏవన్నా ఉంటే చివర్లో చెప్పండి”.
ఆ మాటలంటున్నప్పుడు ఆమె మొహంలో ఏదో వెలుగు తళుక్కుమంది. సూటిగా గుండెలోపల నుండి వచ్చిన ఆ మాటలు హఠాత్తుగా అక్కడొక నిశ్శబ్ధకర వాతావరణాన్ని ఏర్పరచాయి. చాలా మందికి ఆ మాటలు స్పష్టంగా అర్థమయ్యాయి. కొంతమందికి అర్ధం కాకపోయినా, ఏదో వింత జరగబోతుంటే చూస్తున్నట్లు చూస్తుండిపోయారు.
చంటి బిడ్డ ఎక్కడో ఉన్నట్లుండి ఏడుపు మొదలు పెడితే, వాళ్లమ్మ ఆ పసిబిడ్డను సముదాయిస్తూ పాలు తాపించే ప్రయత్నం మొదలుపెట్టింది. క్షణాల్లో ఆ చంటి బిడ్డ ఏడుపు కూడా ఆగిపోయింది. మళ్లీ అంతటా నిశ్శబ్దం.
కుయ్యప్ప, నాగవేలు, మునిరాజులు, శంకరయ్య, చివరికి హనుమంతు, రమణ కూడా మంత్రించినట్లు నిశ్చలంగా లలితమ్మ వైపే నిశ్శబ్దంగా చూస్తుండిపోయారు.
“మేనపాటి శాంతమ్మ. ఈమె భర్త యాక్సిడెంట్లో నెలక్రితం చనిపోయాడు. ఐదుమంది పిల్లలున్నారు. ఇప్పుడామె ఎనిమిదో నెల గర్భిణి.. ఇంకొక పేరు కావాటి నారాయణప్ప, కుడిచేయి లేదు. మీకూ తెల్సు. చెరుకు గానుగాడుతూ చెయ్యి పోగొట్టుకున్నాడన్న సంగతి. మూడో లోన్ ఇందాక ఇక్కడికి వచ్చి వెళ్లిందే.. ఆ . విశాలక్ష్మమ్మకు. ఇప్పుడు చెప్పండి. మా ఎంపికలో ఏవైనా లోటుపాట్లు ఉంటే ”
ఎవరూ జవాబు చెప్పే ప్రయత్నం కానీ ఆమె మాటలకు ఎదురు మాట్లాడే ప్రయత్నం కానీ చెయ్యలేదు. కానీ హనుమంతు ఆమె ముందుకొచ్చి నిలబడ్డాడు.
“మేడం పొరపాటుగా మాట్లాడినాను, ఏం అనుకోకండి. మీరు ఇందాక చదివిండే పేరు నారాయణప్ప మా నాయినే. మేం లోన్ అడక్కపోయినా, మా అవసరాన్ని గుర్తించారు. చాలా థ్యాంక్స్ మేడం” ఏడుపు అడ్డు రావటం వల్ల అంతకు మించి మాట్లాడలేకపోయాడు. హనుమంతు.
శంకరయ్య నమ్మలేనట్లు లలితమ్మ వైపు చూస్తూ చేతులు రెండూ జోడించి “చాలా సంతోషం తల్లీ” అని మాత్రం అనగలిగాడు.
గుంపులోంచి పెద్దవాళ్లెవరో ముందుకు బలవంతంగా తోస్తే ఇద్దరాడపిల్లలు లలితమ్మ. ముందుకొచ్చి బిత్తర చూపులు చూస్తూ నిలబడ్డారు. గుంపులోంచి ఎవరో నోరు కదిపారు.. “మేడం మీరు ఇందాక చెప్పిండ్లో శాంతమ్మ. ఆ యమ్మ బిడ్డలే వీళ్లు.”
భయపడుతూ వెనక్కి వెనక్కి నడుస్తున్న ఆ ఆడపిల్లలిద్దర్నీ రెండు చేతులూ చాపి తన ముందుకు లాక్కుంది లలితమ్మ. కిందకు వంగి చాపపైన స్టీలుపళ్లెంలో రమణ తెప్పించి ఉంచిన బిస్కెట్ పాకెట్స్ చెరొకటి అందించింది.
ఆ పిల్లలిద్దరికీ ఒంటినిండా సరైన బట్టలైనా లేకపోవడాన్ని, ఎండిపోయినట్లున్నఆ దీనపు ముఖాల్ని చూస్తుంటే లలితమ్మ కళ్లల్లో నీళ్లు తిరిగాయి.
గ్రామసభ ముగించుకుని పంచాయతి కార్యదర్శి, సర్పంచు అక్కడి నుండి కదిలారు. వారి వెనుకే రమణ మిగతా సరంజామా అంతా బ్యాగ్ లో సర్దుకుని బయలుదేరాడు. పిల్లలు కొందరు గుడి ముందు చేరి ఇదివరకు ఆపిన ఆటలు మొదలుపెట్టారు. ఎవరి తాలూకు కుర్చీలు, చాపల్ని వాటి యజమానులు తీసుకుపోతున్నారు.
రెండు కుక్కలు ఒకదాన్నొకటి తరుముకుంటూ వీధీ వెంట అరుచుకుంటూ పరుగులు తీస్తున్నాయి.
బాయిలర్ బొగ్గుల్ని, నిప్పుకణికల్ని కలబెడుతూ కళ్లు మూసుకుని నోటినిండా గాలి ఊదుతూ నిప్పురాజేసాడు మునిరాజులు. కాసేపట్లో అక్కడ చేరిన అందరికీ టీగ్లాసులు అందాయి.
బోరింగ్ దగ్గర మళ్లీ కిర్రుకిర్రుమని చప్పుడు కావటంతో అందరూ తలలు తిప్పి అటువైపు చూసారు. యాభై దాటి ఉంటుంది ఆమె వయసు. మొహం నిండా, చేతులపైనా ముసలితనం తాలూకు మడతలు స్పష్టంగా కనబడుతూ ఉన్నాయి.
“కడుపాత్రం పిల్లకాయలు బెంగుళూరు చేరిపోయినారు. ముసలోళ్లు మాత్రం రేషన్ బియ్యం కోసం, పించనీ డబ్బు కోసం ఊర్లోనే నిలిచిపోయినారు. ఈ వయసులో ఈ గోవిందమ్మకు ఏం కష్టమో చూడప్పా. బిందెడు నీళ్లు సాధించేదానికి ఆ ముసలామె వల్ల అంత సుల్కాగా అవుతుందా ఏమైనా” అంటున్నాడు కుయ్యప్ప.
“ఇది ఊరు కదా. మనిషిని మనిషే ఆదుకోవల్ల. లేదంటే దీన్ని ఊరని ఎట్లా అంటారు. రేయ్ అబ్బోడా నువ్వు పోయి ఆ నీళ్ల కతేందో చూడ్రా” అన్నాడు శంకరయ్య ఖాళీ అయిన టీ గ్లాసును మునిరాజులు చేతికి అందిస్తూ. ముందు హనుమంతు కదిలాడు. అతడి వెనుకే చురుగ్గా నాగవేలు కూడా కదిలాడు.
ఇద్దరూ కలిసి ముసిలామెను పక్కకు జరిపి బోరింగ్ హ్యాండిల్ను చెరోవైపు పట్టుకుని, ముందుకూ వెనక్కూ ఊగిపోతూ హుషారుగా జోరుగా భూమి లోతుల్లోంచి నీటిని పైకి రప్పించే ప్రయత్నం ప్రారంభించారు.
“రమణగాడ్ని అడిగి బోరింగ్ క్రిష్టప్ప సెల్ఫోన్ నంబరెండో తీసుకోవాల్ల
తాతా వాడు అదీ ఇదీ అంటావున్నాడంటే మనమే ఎవరో ఒకర్ని స్కూటరిచ్చి పంపించాల. ఎవరో ఎందుకు? నా స్కూటరే పంపిస్తా. రెండు పైపులు దించితే చాలు నీళ్లు పైకి వస్తాయి. రేపీ పాటికి బోరింగు రెడీ అయిపోవల్ల అంతే. ఆరూ నూరయినా, నూరు ఆరయినా రేపీ పాటికి బోరింగ్ రెడీ అయిపోవల్లంతే” మునిరాజులు గొంతు కొత్తగా ఉంది. ఆ గొంతులో ఏదో ఉత్సాహం, ఏమిటో ఉత్తేజం ధ్వనించాయి.
బోరింగు శబ్ధం అంతకంతకూ పెరుగుతూ ఉంది.
బిందె నిండుతూ ఉంది.